“Ons lichaam is altijd betrokken bij de wereld: het is ons middel tot toegang en verbinding.”
Maurice Merleau-Ponty (1908-1961)
Wat hebben we de afgelopen zomer kunnen smullen van de hoeveelheid aan sportevenementen. Het EK voetbal, de Tour de France, de Olympische Spelen en ook de Tour de Femme met een geweldige start in en om mijn geliefde stad Rotterdam. Ik kan enorm genieten van al het kunnen van al die verschillend(e) bewegende lichamen.
In de filosofie en de wetenschap wordt het lichaam vaak gezien als bijzaak, een werktuig dat in dienst staat van het bewustzijn of verstand. Ik denk, dus ik ben is een bekend citaat van René Descartes en het boek We zijn ons brein van Dick Swaab zijn bekende voorbeelden. De hoeveelheid jaren tussen de beide uitspraken, een slordige vierhonderd, geeft aan hoe hardnekkig deze gedachte is.
Niet alleen als hardloopster (een amateur marathonloopster), maar ook als fysio- manueeltherapeut ervaar, waardeer en herken ik juist het leervermogen van ons lichaam als geheel.
Tour de Femme, augustus 2024
De Frans fenomenoloog en filosoof Maurice Merleau-Ponty stelt in zijn filosofie niet het bewustzijn, maar het lichaam centraal. In zijn hoofdwerk Fenomenologie van de waarneming uit 1945 beargumenteert Merleau-Ponty dat ons lichaam niet alleen een ding of object is, maar ook een voorwaarde is voor ervaring. Strijk maar eens met je hand langs je gezicht of tast met je linker- je rechterhand af. Je voelt je gezicht of rechterhand als een ding, maar je voelt ook de sensatie van de aanraking aan je gezicht of rechterhand. Aan het lichaam kan gemeten of onderzoek worden gedaan, maar het ervaart ook pijn, honger of verliefdheid. Ik heb niet alleen een lichaam, maar ik ben ook een lichaam concludeert Merleau-Ponty.
Volgens Merleau-Ponty is ons hele lichaam het instrument waarmee we de wereld om ons heen kunnen waarnemen. We luisteren, zien, ruiken, voelen en we weten feilloos waar en hoe we ons begeven en moeten bewegen in de ruimte. We krijgen met ons lichaam toegang tot onze omgeving en kunnen verbindingen aangaan met andere mensen, dieren en objecten. We doen ervaringen op. Via onze zintuigen nemen we verschillende prikkels waar en ons lichaam bepaalt hoe we ermee omgaan. Ze zijn een onmisbare link tussen onszelf en de buitenwereld. Het lichaam is de intrinsieke verbinding met de wereld waarin we leven. Merleau-Ponty benadrukt deze onlosmakelijke relatie tussen onze lichamelijkheid en het bestaan in de wereld.
Tegenwoordig is in de filosofie de belangstelling voor het lichaam en het belang van lichamelijkheid gegroeid. Het lichaam speelt niet alleen een fundamentele rol bij onze waarneming, maar is tegelijkertijd een bron van kennis en vormt een begrip van het bestaan. Het ervaart en beleeft de wereld. Kortom, het lichaam leert en weet wat te doen.
Niet alleen bij sporten, maar ook in alledaagse handelingen: filosoferen bij een wandeling, traplopen, vioolspelen of juichen bij een behaalde medaille vormt het lichaam het fundament van ons gedrag. Merleau-Ponty vervangt het ik denk van Descartes in het ik kan. Voor hem is de mens niet een brein met een lichaam, maar is het een eenheid van lichaam en geest.
Met ons lichaam leren we de wereld, onszelf en elkaar kennen en het geeft ons de mogelijkheid om hierin te bewegen.
Wat beweegt jou?
Tienkamper Sven Roosen, Parijs 2024
Filosofische leestips:
- Houterman, Aldo. Wij zijn ons lichaam. Amsterdam: AmboǀAnthos, 2019.
- Merleau-Ponty, Maurice. Fenomenologie van de waarneming. Amsterdam: Boom, 2017.
- Slatman, Jenny. Nieuwe lichamelijkheid. Noordhoek, 2023.
Wil je op de hoogte blijven van nieuwe denkbewegingen, volg whatsapp kanaal ruimdenkenvrijbewegen. Ben je geïnteresseerd in een filosofisch gesprek neem contact met me op.
Geef een reactie